این حالت می‌تواند باعث مشکلات بینایی شما هنگام مطالعه، رانندگی و دیگر امور روزانه شود. اما در این میان شایع‌ترین نوع کاتاراکت، کاتاراکت وابسته به سن است؛ به طوری که در اکثر موارد، افراد با افزایش سن با این بیماری درگیر می‌شوند. اگرچه ممکن است اشکالی جدی در بینایی همه افراد وجود نداشته باشد اما همه افراد بالای 65 سال به درجاتی از این بیماری مبتلا هستند.
علاوه بر این، کاتاراکت در زنان نسبت به مردان شایع‌تر است. سالانه ۱۲۰هزار عمل آب مروارید در کشور انجام می‌گیرد؛ به طوری که می‌توان گفت که عمل آب مروارید بیشترین عمل چشمی در ایران است.
در رابطه با این بیماری و روش‌های جدید جراحی آن و در حاشیه هفدهمین کنگره چشم‌پزشکی، با دکتر محمد زارع، متخصص قرنیه، دانشیار دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی و دبیر اجرایی این کنگره گفت‌وگوی زیر را ترتیب دادیم :
- آقای دکتر! هر کسی که آب‌مروارید داشته باشد لزوما دیدش کم است؟
خیر، درست است که هر تیرگی یا کدورتی که در لنز عدسی در اثر رسوب کلسیم یا عوامل دیگر باشد به آن آب‌مروارید گفته می‌شود، اما نمی‌توانیم بگوییم هر کس آب‌مروارید دارد، دیدش کم است؛ چون امکان دارد تیرگی عدسی در ناحیه محیطی لنز باشد و هیچ مشکلی را برای فرد ایجاد نکند.
- یعنی امکان دارد خیلی از افراد آب‌مروارید داشته باشند ولی نیازی به عمل جراحی نداشته باشند؟
بله، همین‌طور است. اگر قرار است کسی عمل شود، این فرد کسی است که تیرگی عدسی دارد ولی این تیرگی در جایی قرار گرفته که باعث کاهش عبور نور یا جلوگیری از عبور نور به ته چشم می‌شود و بینایی را کم می‌کند. به طور کلی جایی که بیشترین صدمه را در نتیجه این مشکل می‌بیند، مرکز و پشت عدسی است؛ یعنی آب‌مروارید در این نواحی ایجاد می‌شود.
- مبتلایان به این بیماری باید منتظر چه علائمی باشند؟
عمده‌ترین علامت این بیماری، سفیدی زیاد مردمک است. همچنین تاری، ابهام و اصطلاحا کاهش سوی چشم، اختلال دید در شب، حساس‌شدن چشم به نور‌های تند، دیدن هاله‌ای در اطراف نورها، تغییر دائمی نمره عینک، تاری یا زردی رنگ‌ها، دو‌بینی در یک چشم و اشکال در رانندگی، به خاطر مشاهده هاله‌هایی در اطراف نورها که می‌تواند بسیار خطرآفرین و حادثه‌ساز شود، از علائم این بیماری هستند. حتی گاهی شخص مبتلا برای پاک کردن چشم خود مرتبا پلک می‌زند یا سعی می‌کند با افزایش دقت خود این مشکل را مرتفع سازد.
- از روی تغییرات ظاهری در چشم می‌توان به وجود این بیماری پی برد؟
نه. معمولا هیچ تغییر ظاهری در چشم بیمار دیده نمی‌شود، اشک ریزی در این بیماران شایع نیست، خارش چشم، درد، قرمزی، تحریکات موضعی، ترشحات موضعی و... نیز در اثر آب‌مروارید پدید نمی‌آیند اما امکان دارد در اثر بیماری‌های همراه دیده شوند.
- درست است که آب‌مروارید بیشتر مربوط به سن و افزایش آن است، اما آیا می‌توانیم انتظار وقوع آن را در سنین پایین‌تر داشته باشیم؟
بله، آب مروارید در سنین مختلف می‌تواند وجود داشته باشد از کودکی که به دنیا می‌آید تا افراد جوان.
- چه عواملی در این سنین در ایجاد این مشکل نقش دارند؟
ببینید، آب مروارید علل مختلفی دارد؛ علاوه بر سن، ضربه یا تروما، بیماری‌های ارثی، تورم‌های داخل چشم به هر علتی، مصرف برخی داروها به صورت خوراکی یا موضعی و عدم تغذیه مناسب می‌تواند منجر به این بیماری شود. به‌طوری که در کودکان از هر 3هزار کودک یکی آب مروارید دارد. البته خیلی از بیماری‌های عفونی و سیستمیک هم در دوران جنینی باعث این بیماری می‌شود. برای همین بیماری‌های عفونی حین زایمان مثل سرخک یا سرخجه باید حتما مورد توجه قرار گیرند و در دوران بارداری به‌خصوص 3 ماه اول از این بیماری‌ها پیشگیری شود.
- اصلا ممکن است این بیماری در فرد مخفی بماند؟ یعنی فرد آب‌مروارید داشته باشد ولی به علت از دست ندادن بینایی به پزشک هم مراجعه نکند؟
بله، افرادی که نابینا نشده‌اند، وقتی به پزشک مراجعه می‌کنند، مشخص می‌شود که این بیماری را دارند چون تا قبل از آن خودشان متوجه این بیماری نمی‌شوند ولی به علت از دست ندادن بیماری، پزشک درمان خاصی را هم به آنها پیشنهاد نمی‌کند. به طور کلی چون کار اصلی چشم دیدن است، هرچیز که باعث کاهش دید شود، بیمار را به سمت پزشک می‌کشاند اما خیلی اوقات بیمار بنا به دلیل مشکلات دیگر در ناحیه چشم به پزشک مراجعه می‌کند و تازه در آن زمان آب‌مروارید در او تشخیص داده می‌شود.
- در کودکان چطور؟ والدین چه زمانی به وجود بیماری پی می‌برند؟
در کودکان تشخیص این بیماری به دقت والدین بستگی دارد. متاسفانه خیلی اوقات کودک این بیماری را دارد ولی والدین متوجه آن نمی‌شوند یا اینکه اطرافیان والدین را متوجه وجود سفیدی بیش از حد در مردمک کودک می‌کنند. خیلی اوقات هم هیچ کدام از این اتفاق‌ها نمی‌افتد و بیمار دید خوبی هم ندارد در‌نتیجه دچار انحراف می‌شود و والدین از روی این علائم می‌فهمند که کودک مشکل دید دارد و در نهایت پزشک آنها را متوجه وجود آب‌مروارید در کودکشان می‌کند.
- آب مروارید با چه سرعتی ایجاد می‌شود؟
سرعت ایجاد آب مروارید نزد افراد مختلف فرق می‌کند و حتی ممکن است بین 2 چشم نیز متفاوت باشد. اغلب آب مرواریدهایی که با افزایش سن ایجاد می‌شوند، در طی چند سال به‌تدریج به‌وجود می‌آیند. سایر آب مرواریدها به‌خصوص در افراد جوان و یا در بیماران مبتلا به بیماری قند نیز ممکن است به‌سرعت و در طی چند ماه باعث کاهش دید شوند. بنابراین پیش بینی دقیق سرعت پیشرفت آب مروارید امکان‌پذیر نیست.
- ظاهرا تنها علاج این بیماری جراحی است، چون تا به حال هیچ درمان دارویی برای آن پیشنهاد نشده است ولی آیا جراحی به طور کامل تاری دید را از بین می‌برد؟
تنها علاج این بیماری جراحی است اما خوب است بدانید به طور کلی در تمام بیماری‌های چشمی، بیماری‌ای که خیلی خوب به عمل جراحی پاسخ می‌دهد، همین آب‌مروارید است، البته اگر به‌خصوص کودکان مبتلا به تنبلی چشم نباشند. در این جراحی کاهش دید بیمار به طور کامل برطرف می‌شود.
- اگر جراحی به مرحله پیشرفته رسیده باشد و بیمار بیشتر بینایی خود را از دست داده باشد، چطور؟
البته اگر بیماری به مرحله پیشرفته برسد، عمل جراحی سخت‌تر می‌شود ولی اگر عمل به طرز صحیح انجام شود و چشم هم از قبل مشکلات دیگری نداشته باشد، جراحی، مشکلی را برای بیمار به وجود نمی‌آورد.
- خب در صورت وجود مشکلات دیگر در چشم چطور؟ تاثیر جراحی کاهش می‌یابد؟
ببینید، ممکن‌است علل دیگری علاوه بر آب مروارید به‌ویژه مشکلات پرده شبکیه و یا عصب بینایی باعث کاهش دید شود. چنانچه این مشکلات وجود داشته باشد، بعد از عمل آب مروارید هم ممکن است دید کامل به دست نیاید.
- در مورد پیشگیری از این بیماری حرف‌های زیادی زده شده، اصلا می‌توان به پیشگیری از آب‌مروارید امید‌وار بود؟
آب‌مروارید مربوط به سن پیشگیری خاصی ندارد و درمان خاصی هم نمی‌تواند داشته باشد. ولی آب‌مروارید‌های ناشی از تروما یا تغذیه نامناسب را می‌توان با کنترل کردن این عوامل پیشگیری کرد. البته بر خلاف تصور عمومی برای پیشگیری از این بیماری دارو درمانی هیچ نقشی ندارد.
- کمی به پیشرفت‌های اخیر این نوع جراحی در سال‌های اخیر اشاره می‌کنید؟
درمان جراحی آب‌مروارید در چند سال گذشته بسیار پیشرفت کرده است. در سال‌های گذشته هنگام جراحی این بیماری لنز را کاملا از داخل چشم برمی‌داشتند یا این که بعد از عمل، عینک‌های با نمره بالا به فرد می‌دادند که این خود مشکلات خاص خودش را برای بیمار داشت. بعد از آن هم از لنزهای داخل چشمی برای بیمار استفاده کردند. ولی الان در اعمال جراحی هسته عدسی را خرد می‌کنند و خرده‌ها را از مجرای کوچکی ساکشن کرده، کورتکس را تمیز می‌کنند و در نهایت کیسه‌ای از عدسی باقی می‌ماند که ما داخل آن عدسی می‌گذاریم.
- نوع این عدسی‌ها هم با عدسی‌های سابق متفاوتند؟
بله، عدسی‌هایی که قبلا استفاده می‌شد، از نوع سخت بودند و ضخامت زیادی داشتند یعنی حدود 6 میلی‌متر. ولی الان این لنزها تبدیل شدند به لنزهای تا‌شونده که از 3 میلی‌متر بیشتر نیستند. همچنین عوارض کمتری برای بیمار دارند.
- قبلا بعد از عمل جراحی، محل شکاف‌خورده احتیاج به بخیه زدن داشت، الان چطور؟
الان شکافی که ما برای جا دادن لنز می‌دهیم خیلی کم است و احتیاجی به بخیه ندارد؛ چون برای ما مسلم شده که هرچه شکاف حین عمل بیشتر باشد احتمال ابتلا به عارضه آستیگماتیسم بعد از عمل افزایش می‌یابد.
- با وجود تمام این پیشرفت‌ها می‌توانیم بگوییم این جراحی‌ها کاملا بدون عارضه هستند؟
در گذشته، عوارض حین عمل زیاد بودند؛ در هنگام تمیز کردن کیسه عدسی ممکن بود این کیسه پاره شود. همچنین هنگام جراحی ممکن بود چشم کاملا تخلیه شود یا اینکه عفونت‌های داخل چشم و چسبندگی بعد از جراحی ممکن بود بینایی فرد را برای همیشه معیوب کند ولی امروزه با جراحی‌های جدید که کاملا بسته هستند، تمام این عوارض کاهش چشمگیری پیدا کرده‌اند.
- بعد از جراحی چه توصیه‌هایی را به بیمار می‌کنید؟
بیماری که جراحی شده باید فعالیت‌هایش را محدود کند به‌خصوص در هفته اول. در هر صورت مالیدن چشم در هفته‌های اول هم اصلا صحیح نیست. معمولا به بیماران توصیه می‌کنیم در هنگام نماز خواندن به سجده نروند. شستن سر در روزهای اول توصیه نمی‌شود. شب در هنگام خواب باید از محافظ چشمی که پزشک به آنها می‌دهد استفاده کنند. در هنگام روز هم حتما از عینک معمولی بدون نمره برای حفاظت از چشم استفاده کنند.
